Ποικιλία οικολογικών σημάτων, όπως «bio», «οικολογικό», «φιλικό προς το περιβάλλον» κ.α., κυκλοφορούν ολοένα και περισσότερο σε διάφορα προϊόντα τροφίμων και ποτών παγκοσμίως, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιο πρότυπο με καθορισμένα κριτήρια που να διέπουν τι ακριβώς σημαίνουν τα λογότυπα αυτά και ποια μεθοδολογία ακολουθείται για την αξιολόγηση των προϊόντων που καταλήγουν στο ράφι. Η απουσία εναρμονισμένων κανόνων που διέπουν τη σημασία των λογότυπων και τη μεθοδολογία πίσω από αυτά, οδηγούν αφενός στον ανταγωνισμό υπό άνισους όρους μεταξύ εταιριών κι αφετέρου δημιουργούν σύγχυση σχετικά με το αν βοηθούν ή μπερδεύουν τον καταναλωτή.

Αυτή τη στιγμή, είναι πολύ εύκολο για τις εταιρείες να κάνουν περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς που δεν είναι ακριβείς. Χωρίς ενοποιημένη μεθοδολογία, υπάρχει μια ανάμειξη απόψεων που είναι αν μη τι άλλο λογικό να πυροδοτούν τα ερωτήματα και τις ανησυχίες του τελικού αποδέκτη. Μην ξεχνάμε ότι ο ρόλος του καταναλωτή στην πράσινη μετάβαση έχει εξέχουσα σημασία, όπως αυτό φαίνεται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμμαχίας.

Στο πλαίσιο αυτή τέθηκε υπό διαπραγμάτευση η εντολή που αφορά στην εναρμόνιση των μεθοδολογιών για αξιολόγηση οικολογικής επισήμανσης. Την Πέμπτη, 11 Μαΐου οι ευρωβουλευτές συνεδρίασαν για την στήριξη της νέας οδηγίας για την οικολογική επισήμανση. Με 544 ψήφους, αποφάσισαν υπέρ της ενδυνάμωσης των καταναλωτών για την πράσινη μετάβαση με το τέλος των παραπλανητικών ισχυρισμών και την καθιέρωση εναρμονισμένων ορισμών και μεθοδολογιών για την καλύτερη πληροφόρηση.

Συγκεκριμένα οι ευρωβουλευτές εξέφρασαν την στήριξή τους για τα παρακάτω:

1. Να απαγορεύονται ισχυρισμοί στο προϊόν για τους οποίους δεν υπάρχει σχετική τεκμηρίωση.
2. Να απαγορεύονται οι ισχυρισμοί που αφορούν στο τελικό προϊόν συνολικά, ενώ μπορεί να εμπίπτουν σε ένα μέρος του.
3. Να επιλέγονται οικολογικά λογότυπα και λογότυπα βιωσιμότητας που θεσπίζονται από τις αρχές για τις συσκευασίες των προϊόντων, προκειμένου η πληροφορία να καθίσταται ευκολότερη για τον καταναλωτή.
4. Να αναγράφεται σε ετικέτα πάνω στο προϊόν όχι μόνο η διάρκεια ζωής του προϊόντος βάσει νόμου, αλλά και της ενδεχόμενης επέκτασής της από την κατασκευάστρια εταιρεία.
5. Να περιοριστούν ή να καταργηθούν υλικά κατά τον σχεδιασμό προϊόντων, τα οποία περιορίζουν την ανθεκτικότητα του προϊόντος ή βοηθούν στην γρηγορότερη εμφάνιση δυσλειτουργιών.
6. Να ενημερώνονται οι καταναλωτές όχι μόνο για την ημερομηνία λήξης της «εγγύησης» του από την εκάστοτε βιομηχανία ή εταιρεία, αλλά και για το κόστος επισκευής των προϊόντων που αγοράζουν.

Στο τέλος της συνεδρίασης η εισηγήτρια Biljana Borzan τόνισε ότι χάρη στις πληροφορίες που θα αναγράφονται στις ετικέτες, οι πολίτες θα γνωρίζουν ποια προϊόντα έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και με αυτόν τον τρόπο θα επιβραβεύονται οι εταιρείες που δημιουργούν πιο ανθεκτικά προϊόντα.

Λίγα λόγια για την οδηγία σχετικά με τους οικολογικούς ισχυρισμούς

Η πρόσφατη οδηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γνωστή κι ως οδηγία για τους οικολογικούς ισχυρισμούς, «Green Claims», που δημοσιεύτηκε στις 22 Μαρτίου, αποτελεί σημαντικό βήμα για την μετάβαση από τους ισχυρισμούς στα πραγματικά γεγονότα, διασφαλίζοντας ότι τα προϊόντα θα ανταποκρίνονται στα περιβαλλοντικά τους διαπιστευτήρια, όπως αναφέρει ο Tahmid Chowdhury, διευθυντής της ομάδας Corporate Leaders Group Europe’s Materials & Products Taskforce στο Ινστιτούτο του Cambridge for Sustainability Leadership.

Η αναφορά αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι η ανάγνωση για την γνησιότητα των περιβαλλοντικών αυτών διαπιστευτηρίων γίνεται ολοένα και δυσκολότερη καθώς δεν υπάρχει μια κοινή γραμμή για όλους. Στην ΕΕ, υπάρχουν περισσότερα από 200 ενεργά περιβαλλοντικά σήματα και περισσότερα από 450 παγκοσμίως. Την ίδια στιγμή, η ΕΕ εκτιμά ότι σχεδόν οι μισοί (40%) από τους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς που γίνονται για προϊόντα στην ΕΕ είναι «αβάσιμοι».

Τι κάνει λοιπόν ένα προϊόν φιλικό προς το περιβάλλον; Μπορεί o χαρακτηρισμός αυτός να οφείλεται στη σύνθεσή του, στον τρόπο κατασκευής ή παραγωγής του, στον τρόπο απόρριψής του έπειτα από χρήση ή στη μειωμένη ενέργεια/χαμηλά επίπεδα ρύπανσης που προκύπτουν από τη χρήση του.

Η οδηγία αυτή σκοπεύει στην τεκμηρίωση των οικολογικών ισχυρισμών, τυποποιώντας τις μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται από τις εταιρείες έτσι ώστε να είναι αξιόπιστες, συγκρίσιμες και επαληθεύσιμες σύμφωνα με εναρμονισμένους ορισμούς σε ολόκληρη την ΕΕ. Πληροφορίες τέτοιες θα επιτρέψουν τόσο στους καταναλωτές, αλλά και στις εταιρείες και τους επενδυτές, να λαμβάνουν πιο συνειδητές και οικολογικές αποφάσεις κατά την αγορά ή την διάθεση των προϊόντων αντίστοιχα.

Η ύπαρξη κυρώσεων σε περιπτώσεις μη συμμόρφωσης των εταιρειών βρίσκεται επίσης στο πεδίο εφαρμογής της νέας οδηγίας αυτής.

Πρωτοβουλία για την «εναρμόνιση» της οικολογικής σήμανσης

Στα πλαίσια αυτά, η γαλλική κυβέρνηση συνεργάζεται σήμερα με το Foundation Earth για την «εναρμόνιση» της οικολογικής σήμανσης των τροφίμων και ποτών, δηλαδή για την κάλυψη των κενών μεταξύ της τρέχουσας επισήμανσης και της μεθοδολογίας που συστήνεται από τις εθνικές αρχές, όπως αναφέρεται στο Food Ingredients. Το Foundation Earth είναι ένας ανεξάρτητος, μη κερδοσκοπικός οργανισμός που εκδίδει βαθμολογίες που αφορούν στον οικολογικό αντίκτυπο στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας των προϊόντων διατροφής.

Στα πλαίσια της πρωτοβουλίας αυτής, τα προϊόντα θα βαθμολογούνται βάση αξιολόγησης του κύκλου ζωής (LCA), σύμφωνα με την οποία θα εκτιμάται ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος σε 16 δείκτες που επηρεάζουν διαφορετικά το περιβαλλοντικό αποτύπωμα ενός προϊόντος, όπως το δυναμικό καταστροφής του όζοντος, των χημικών ουσιών που απελευθερώνονται από τους ανθρώπους, την οξίνιση των ωκεανών και της γης κ.α. Ακόμα, ο οργανισμός υποστηρίζει ότι το LCA θα πρέπει να αξιολογεί την διαδικασία από τα πρωταρχικά στάδια δηλαδή από την απόκτηση της πρώτης ύλης και την προ επεξεργασία, την παραγωγή του προϊόντος, την διανομή και αποθήκευσή του έως και την ημερομηνία λήξης του προϊόντος και την ενδεχόμενη ανακύκλωσή του.

Σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη η συλλογή δεδομένων προκειμένου να αναβαθμιστούν τα συστήματα και να επιταχυνθεί η διαδικασία αξιολόγησης της οικολογικής επισήμανσης.

Εν κατακλείδι η καλύτερη επισήμανση βάσει προκαθορισμένων κριτηρίων θα προσφέρει περισσότερη διαφάνεια στα προϊόντα άρα και κατ’ επέκταση περισσότερο συνειδητές επιλογές των καταναλωτών. Παρ’ ολ’ αυτά, αυτό από μόνο του δεν μας απομακρύνει από την σημερινό μοντέλο κατανάλωσης «take-make-waste», ένα γραμμικό μοντέλο δηλαδή που περιγράφει την συλλογή των πρώτων υλών, την μετατροπή τους σε προϊόν, την άμεση κατανάλωσή του κι έπειτα την απόρριψή του. Χρειαζόμαστε μια άλλη προσέγγιση για να αλλάξουμε τον τρόπο που δημιουργούμε και καταναλώνουμε προϊόντα, και πάντα θα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης.