Βιώσιμη Διατροφή

Χορτοφαγία, Μεσογειακή Διατροφή και Βιολογική Καλλιέργεια

Βιώσιμη Διατροφή

Χορτοφαγία, Μεσογειακή Διατροφή και Βιολογική Καλλιέργεια

Τσιάκα Αναστασία, Σύμβουλος Διατροφής

ΒιοΑγρός Α.Ε.

Έχεις σκεφτεί ποτέ πως μπορεί να επηρεάζουν το περιβάλλον οι διατροφικές σου επιλογές?
Σύμφωνα με πλήθος μελετών, περίπου το 20-30% των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου οφείλεται στο διατροφικό σύστημα1. Η δήλωση αυτή σημαίνει, ότι τόσο σε συλλογικό όσο και σε ατομικό επίπεδο, οι διατροφικές συμπεριφορές και επιλογές επηρεάζουν άμεσα την περιβαλλοντική υγεία, όσο και την ατομική υγεία. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και, κατ’ επέκταση, της καταναλισκόμενης τροφής, ιδίως των προϊόντων ζωικής προέλευσης2, πιθανόν να αποτελούν μεγάλη απειλή για την κλιματική αλλαγή, την υγεία του οικοσυστήματος, την ασφάλεια των τροφίμων και την υγεία και διατροφή του γενικού πληθυσμού3.
Για το λόγο αυτό εντάχθηκε η έννοια «βιώσιμη διατροφή»,  η οποία έχει ως στόχο τον καθορισμό μιας υγιεινής διατροφής και βιώσιμης παραγωγής τροφίμων, με στόχο τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας, αλλά και του περιβάλλοντος. Η βιώσιμη διατροφή ενθαρρύνει την κατανάλωση τροφών που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον και, ταυτόχρονα, προωθούν την καλή υγεία του οργανισμού4.

Κάθε χώρα ή περιοχή έχει τη δική της διατροφική κουλτούρα και, κατ’ επέκταση, το δικό της περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Η συνολική έκταση χρήσης κρέατος της τοπικής κουζίνας, οι τύποι δημητριακών και σπόρων που προτιμώνται, οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στη γεωργία και την κτηνοτροφία, αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα εκάστου διατροφικού συστήματος5.

Η κτηνοτροφία απαιτεί εκτεταμένη χρήση γης, ενέργειας και νερού και συμβάλλει στην απώλεια της βιοποικιλότητας και στην αύξηση πλεονάσματος του αζώτου. Σύμφωνα με μελέτες, έχει υπολογιστεί ότι η πλήρης απομάκρυνση του κρέατος από μια υγιεινή διατροφή6 θα μπορούσε να επιφέρει μείωση έως και 1/3 στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου7. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποτελεί μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τους Aleksandrowicz και συνεργάτες, όπου μελετήθηκε η επίδραση διατροφών διαφορετικής περιεκτικότητας σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης [διατροφής που συμπεριλαμβάνει κρέας και παράγωγά του, vegan (πλήρης αποκλεισμός τροφών ζωικής προελεύσεως), vegetarian (κατανάλωση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων) και pesco-vegetarian (κατανάλωση ψαριού)] στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως η μείωση της κατανάλωσης του κρέατος, και των παραγώγων του, συνοδευόταν από μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τη χρήση γης και της καταναλισκόμενης ενέργειας8. Η vegan διατροφή εμφάνισε τη μικρότερη επιβάρυνση στο περιβάλλον, ακολουθούμενη από τις vegetarian και pesco-vegeterian, οι οποίες είχαν παραπλήσια επίδραση, παρά τη διαφοροποίησή τους στην κατανάλωση ψαριού. Πιο επιβαρυντική για το περιβάλλον αποδείχτηκε η διατροφή που περιλάμβανε κρέας όπου εμφάνισε τη μεγαλύτερη έκθεση αερίων του διοξειδίου9.

Οι τεχνικές καλλιέργειας που εφαρμόζονται (συμβατική vs βιολογική καλλιέργεια) αποτελούν έναν ακόμη σημαντικό παράγοντα, που επηρεάζει την υγεία του περιβάλλοντος. Σύμφωνα με ερευνητικά δεδομένα, οι βιολογικές καλλιέργειες είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον συγκριτικά με τις συμβατικές10. Χαρακτηρίζονται από υψηλότερη ενεργειακή απόδοση10-11, ενισχύουν την ποιότητα του εδάφους12,13 και συμβάλλουν θετικά στην βιοποικιλότητα των ζώων και των φυτών (οικόσιτων ή άγριων)6,7,11, αλλά και στον περιορισμό της μόλυνσης των υδάτων και του εδάφους12,14.

«Δηλαδή θα πρέπει να γίνω χορτοφάγος?» Σίγουρα αποτελεί μια επιλογή!

Η Χορτοφαγία είναι μια φιλοσοφία, ένας τρόπος ζωής. Η ιδέα είναι η εξάλειψη κάθε μορφή εκμετάλλευσης, και κακοποίησης, των ζώων για την κάλυψη των αναγκών σε τροφή, ένδυση ή οποιοδήποτε άλλο σκοπό15. Σε διατροφικό επίπεδο αυτό μεταφράζεται σε επιλογές φυτικής προελεύσεως, με αποκλεισμό όλων ή ορισμένων τροφών ζωικής προελεύσεως,  (π.χ. κρέας, πουλερικά, ψάρι, γαλακτοκομικά προϊόντα κλπ)16,αναλόγως την κατηγορία της χορτοφαγίας που επιλέγει έκαστος να ακολουθήσει. Σε όποια κατηγορία και αν ανήκει κάποιος χορτοφάγος, οι βασικές τροφές που καταναλώνει είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, οι ξηροί καρποί, οι σπόροι, τα δημητριακά και τα όσπρια. Ένα ισορροπημένο χορτοφαγικό πλάνο διατροφής, λόγω της αποφυγής των κορεσμένων λιπαρών οξέων, που προέρχονται από την κατανάλωση ζωικών προϊόντων, προωθεί την καλή υγεία της καρδιάς, με τα άτομα που την ακολουθούν να εμφανίζουν

  • χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης στο πλάσμα,
  • μειωμένη αρτηριακή πίεση και
  • μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών ασθενειών17

Ωστόσο, χρειάζεται μεγάλη προσοχή, καθώς η αποφυγή όλων, ή μέρους, των τροφών ζωικής προέλευσης μπορεί  να οδηγήσει σε ανεπάρκεια ορισμένων μικροθρεπτικών συστατικών, όπως ο σίδηρος, το ασβέστιο, η βιταμίνη Β12 και τα μακριάς αλύσου ω-3 λιπαρά οξέα17,18.

Η Μεσογειακή Διατροφή έρχεται να προσθέσει στον «κορμό» της χορτοφαγίας τη μέτρια κατανάλωση αυγών, πουλερικών και ψαριών (π.χ. 1-2 φορές την εβδομάδα) και τη σπάνια κατανάλωση κόκκινου κρέατος (π.χ. 1 φορά το μήνα). Θεωρείται ιδιαίτερα υγιεινή και θρεπτική, καθώς

  • έχει συνδεθεί με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων και εμφράγματος20
  • ενισχύει τη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων σακχάρου στο αίμα και δρα προστατευτικά έναντι του διαβήτη τύπου 2 και
  • φαίνεται πως βελτιώνει τη μνήμη και μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης Alzheimer21,22

Η Μεσογειακή διατροφή έχει αναγνωριστεί από τον Εκπαιδευτικό Επιστημονικό και Πολιτιστικό Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Educational Scientific and Cultural Organisation, UNESCO), ως «άυλη κληρονομιά» της ανθρωπότητας19. Ξεχωρίζει για τις χαμηλές περιβαλλοντικές επιπτώσεις της23, κυρίως επειδή πρόκειται για μια διατροφή που στηρίζεται ως επί το πλείστων σε φυτικές τροφές.

Συνοψίζοντας, λοιπόν, εφόσον δεν ταιριάζει στη φιλοσοφία σου, δεν είναι απαραίτητο να γίνεις χορτοφάγος για να βοηθήσεις το περιβάλλον. Τα δεδομένα δείχνουν πως οι τροφές φυτικής προέλευσης ενισχύουν την καλή υγεία του περιβάλλοντος, αλλά και του ανθρώπου. Συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου και δρουν καρδιοπροστατευτικά στον ανθρώπινο οργανισμό. Ενώ, στον αντίποδα, η αύξηση της κατανάλωσης κρέατος συνοδεύεται από παράλληλη αύξηση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Ωστόσο, μια μικρή έως μέτρια κατανάλωσή του προσφέρει πολλαπλά οφέλη στον ανθρώπινο οργανισμό, και συμβάλλει στην αποφυγή εμφάνισης χαμηλών επιπέδων ή ανεπάρκειας σε μικρο- και μακρο- θρεπτικά συστατικά.

Επιπλέον, η εισαγωγή της βιολογικής καλλιέργειας και της βιολογικής κτηνοτροφίας φαίνεται ότι προσθέτει ένα ακόμα, σημαντικό, λιθαράκι τόσο στην προστασία του περιβάλλοντος, όσο και του ανθρώπου.  Καλούμαστε, λοιπόν, να κάνουμε επιλογές για την προώθηση της καλής υγεία του περιβάλλοντος και του ανθρώπου, δύο οργανισμών που είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχιση της ζωής.

Επομένως, μπορείς να υποστηρίξεις το περιβάλλον και, συνάμα, την υγεία σου

  • αυξάνοντας την καθημερινή κατανάλωση τροφών φυτικής προέλευσης, εμπλουτίζοντας τη διατροφή σου με φρούτα και λαχανικά και
  • μετριάζοντας την κατανάλωση κρέατος (π.χ. 2 φορές την εβδομάδα), αντικαθιστώντας το με φυτικές τροφές πλούσιες σε πρωτεΐνη,
    όπως όσπρια (π.χ. φακές, φασόλια), ξηρούς καρπούς (π.χ. φυστίκια, αμύγδαλα), σπόρους (κολοκυθόσπορος, σπόροι chia)

«Παν μέτρον άριστον»,
Κλεόβουλος ο Λίνδιος

 

Βιβλιογραφία

[1] Tilman, D., Clark, M., 2014. Global diets link environmental sustainability and human health. Nature 515 (7528), 518e522

[2] Alexandratos, N., Bruinsma, J., 2012. World Agriculture towards 2030/2050: the 2012 Revision. ESA Working paper No. 12-03. FAO, Rome.

[3] EEA, 2015. The European Environmentd State and Outlook 2015: Synthesis Report. European Environment Agency, Copenhagen

[4] Dupouy, E. , Gurinovic, M. , 2020. Sustainable food systems for healthy diets in Europe and Central Asia: introduction to the special issue. Food Policy 96 (article number: 101952)

[5] Perignon, M. , Vieux, F. , Soler, L. , Masset, G. , Darmon, N. ,2017. Improving diet sustainability through evolution of food choices: review of epidemiological studies on the environmental impact of diets. Nutr. Rev. 75 (1), 2–17

[6] González-García, S. , Esteve-Llorens, X. , Moreira, M.T. , Feijoo, G , 2018. Carbon foot- print and nutritional quality of different human dietary choices. Sci. Total Envi- ron. 644, 77–94

[7] van de Kamp, M.E. , van Dooren, C. , Hollander, A. , Geurts, M. , Brink, E.J. , van Rossum, C. , et al. , 2018. Healthy diets with reduced environmental impact? – The greenhouse gas emissions of various diets adhering to the Dutch food based dietary guidelines. Food Res. Int. 104, 14–24

[8] Aleksandrowicz, L. , Green, R. , Joy, E.J.M. , Smith, P. , Haines, A , 2016. The impacts of dietary change on greenhouse gas emissions, land use, water use, and health: a systematic review. PLoS ONE 11 (11), e0165797

[9] Fehmi Görkem ÜÇTUĞ, Dorukhan GÜNAYDIN, Beliz HÜNKAR, Cansu ÖNGELEN, Carbon footprints of omnivorous, vegetarian, and vegan diets based on traditional Turkish cuisine, Sustainable Production and Consumption, Volume 26, 2021, Pages 597-609

[10] Reganold, J.P. , Wachter, J.M. , 2016. Organic agriculture in the twenty-first century. Nat. Plants 2 (2), 15221

[11] Tilman, D. , Clark, M , 2014. Global diets link environmental sustainability and human health. Nature 515 (7528), 518–522

[12] Gomiero, T. , Pimentel, D. , Paoletti, M.G , 2011. Environmental impact of different agricultural management practices: conventional vs. organic agriculture. Crit. Rev. Plant Sci. 30 (1–2), 95–124 Jan

[13] Tuomisto, H.L. , Hodge, I.D. , Riordan, P. , Macdonald, D.W , 2012. Does organic farm- ing reduce environmental impacts? –a meta-analysis of European research. J. Environ. Manage. 112, 309–320 Dec

[14] Muller, A. , Schader, C. , Scialabba, N.E.-.H. , Brüggemann, J. , Isensee, A. , Erb, K.-.H. , et al. , 2017. Strategies for feeding the world more sustainably with organic agri- culture. Nat. Commun. 8 (1), 1290

[15] VeganSociety (2021). [Online]. Available at: https://www.vegansociety.com/

[16] Baroni, L., Cenci, L., Tettamanti, M., Berati, M., 2007. Evaluating the environmental impact of various dietary patterns combined with different food production systems. Eur. J. Clin. Nutr. 61, 279e286

[17] Craig, W.J., 2009. Health effects of vegan diets. Am. J. Clin. Nutr. 89 (5), 1627Se1633S

[18] Key, T.J., Appleby, P.N., Rosell, M.S., 2006. Health effects of vegetarian and vegan diets. In: Proceedings of the Nutrition Society, vol. 65(01), pp. 35e41

[19] Ruini, L., Marino, M., Pratesi, C.A., Redavid, E., Principato, L., Sessa, F., 2014. LCA applied to sustainable diets: double Pyramid and Tool Chef to promote healthy and environmentally sustainable consumption. In: Schenck, R., Huizenga, D. (Eds.), 2014. Proceedings of the 9th International Conference on Life Cycle Assessment in the Agri-food Sector (LCA Food 2014), 8e10 October 2014. San Francisco, USA. ACLCA, Vashon, WA, USA

[20] Martínez-González MA, Gea A, Ruiz-Canela M (2019). The Mediterranean Diet and Cardiovascular Health. Circ Res. Mar;124(5):779-798

[21] Ballarini T, Melo van Lent D, Brunner J, Schröder A, Wolfsgruber S, Altenstein S, Brosseron F, Buerger K, Dechent P, et al.; DELCODE study group (2021). Mediterranean Diet, Alzheimer Disease Biomarkers and Brain Atrophy in Old Age. Neurology. May 5;96(24):e2920–32

[22] Bach-Faig, A., Berry, E.M., Lairon, D., Reguant, J., Trichopoulou, A., Dernini, S., Medina, X., Battino, M., Belahsen, R., Miranda, G., Serra-Majem, L., 2011. Mediterranean diet pyramid today. Science and cultural updates. Public Health Nutr. 14 (12A), 2274e2284

[23] Serra-Majem, L., Bach-Faig, A., Miranda, G., Clapes-Badrinas, C., 2011. Foreword: Mediterranean diet and climatic change. Public health Nutr. 14 (12A), 2271e2273

Η ευθύνη για το περιεχόμενο των άρθρων στην περιοχή «Γνωρίζετε ότι» της ιστοσελίδας της HellasVeg ανήκει στον συντάκτη κάθε άρθρου – για τον σκοπό αυτό τα άρθρα δημοσιεύονται επωνύμως.  

Εγγραφείτε στο newsletter

Πρόσφατα άρθρα